Egzegeza ST - Księgi mądrosciowe, Księgi mądrościowe

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Ks. Dr Cezary Korzec – Egzegeza ST: Księgi mądrościowe

EGZEGEZA ST – KSIĘGI MĄDROŚCIOWE

Wprowadzenie (Prolog)

Bardzo trudno jest dokonać klasyfikacji ksiąg mądrościowych. Istnieje wielka rozbieżność między egzegetami. Dziś często mówi się o podziale na księgi mądrościowe i poetyckie.

Nasuwają się pytania: kto? gdzie? kiedy? i dla kogo? produkował literaturę mądrościową. Uważa się, że literatura mądrościowa ST powstała w pewnym kręgu i środowisku. Nie są to poszczególne księgi, ale stanowią pewien zbiór, który posiada pewne cechy charakterystyczne. Zostały wytworzone w pewnym specyficznym środowisku.

Gerard von Rad jako jeden z pierwszych zdefiniował czym jest mądrość w znaczeniu ST. Ujął ją jako zachwyceniem się prawami rządzącymi światem. Poznanie tych praw ma pewien cel. Człowiek poznając je ma się do nich dostosować. Stosowanie ich ma przynieść szczęście. Gerard von Rad próbował również ustalić krąg rozwoju tych ksiąg. Uważał, że miał on związek z dworem królewskim. Tu pojawia się pewna trudność, gdyż ramy istnienia królestwa da się określić. Jest to czas od panowania króla Dawida (ok. 1010 r. przed Chr.) do niewoli babilońskiej. Księgi mądrościowe w większości powstały jednak grubo po niewoli babilońskiej. Istniało jeszcze królestwo hasmonejskie po niewoli, ale jest wątpliwe, żeby w tym kręgu powstała ta literatura.

Niektórzy egzegeci zmodyfikowali definicję mądrości. Według nich mądrość wiąże się z poznaniem praw rządzących światem, ale w celu osiągnięcia życia. Spowodowało to, że środowisko odbiorców tej literatury stało się szersze i mogło obejmować cały lud izraelski.

Kolejna, trzecia próba zdefiniowania literatury mądrościowej również opiera się o definicję von Rada. Ta definicja oznacza pewną filozofię. Człowiek zgłębia prawa natury, aby posiąść mądrość. Ten typ literatury miałby być związany z ośrodkami kultury, takimi jak dwór, świątynia, szkolnictwo, itp. Szczególnie temu typowi literatury przypisuje się powstanie synagog. Nie ma potwierdzenia ani zaprzeczenia w wykopaliskach archeologicznych.

Kolejną oryginalną definicję podaje Murphy (?). Uważał, że literatura ta definiuje mądrość jako istnienie w świecie pewnego porządku, który człowiek odkrywa. Porządek ten poszukuje, gdyż go nie zna. Porządek taki odnajduje w Bogu. Murphy (?) dodatkowo uważa, że Izrael nie miał wypracowanego terminu i definicji mądrości. Literatura ta miała kształtować się w oparciu o podobną literaturę krajów ościennych, np. Egiptu.

Läpple w książce Od egzegezy do katechezy opisuje literaturę probabilońską (cała literatura ST ostatecznie została zredagowana po niewoli babilońskiej). Läpple twierdzi, że Izrael nie chciał odcinać się od swojej historii i swoich korzeni. Dlatego powstało wiele ksiąg historycznych. Izrael chciał również spojrzeć na swoją przyszłość, ale zawsze opierając się o przeszłość. Ponadto Izrael spotkał się z bogatą kulturą pogańską. Dlatego powstał nurt postępowy, który próbował w sposób praktyczny wyjaśnić wiele spraw społecznych, religijnych i kulturowych (np. Rut, Hiob). Teza, że księgi mądrościowe wywodzą się z nurtu (środowiska) postępowego jest bardzo prawdopodobna. Literatura ksiąg mądrościowych jest uniwersalna.

Podstawowy termin mądrość (hebr. hokma) jest bardzo szeroko rozumiany i pojawia się w wielu księgach ST w różnych znaczeniach. Dlatego, aby zrozumieć termin mądrość nie można ograniczyć się do studium ksiąg mądrościowych. Kolejny termin na określenie mądrości to zdolność rozstrzygania (hebr. bin). Pojawia się w wielu miejscach w ST, a szczególnie w Księdze Daniela. Młodzieńcy (m.in. Daniel) posiadają właśnie ten rodzaj mądrości. Oprócz podstawowych terminów na określenie mądrości jest wiele innych, drugorzędnych, np. nauka, napomnienia, wskazania (patrz Prz).

Dobrze jest zwrócić uwagę również na przeciwstawne określenia w stosunku do mądrości. Są to takie słowa jak głupota, głupcy, szyderstwo, szydercy, nierozumni, a nawet w pewnych okolicznościach grzesznik.

Jest to pierwszy wniosek. Literatura mądrościowa nie używa swoich terminów na określenie mądrości. Czyli tak właściwie nie ma literatury mądrościowej jako takiej. Jest tylko pewna tradycja mądrościowa, która rozciąga się na wszystkie księgi ST, a nawet na całą kulturę. Pojęcie mądrość ewoluowało w dziejach Izraela.

Czym jest więc wyszczególniona literatura mądrościowa? Czy nie istnieje podział na taką literaturę? Niewątpliwie nie można całkowicie zanegować tego typu grupy tekstów. Tylko, ze jest to bardziej literatura dydaktyczna. Często literatura tego typu skierowana jest do ludzi młodych i ma na celu pouczenie i podanie pewnych wskazań na życie.

W Izraelu istnieje pewna tradycja mądrościowa, która się zmienia i jest pod wpływem krajów ościennych, religii i władców. Niewątpliwie z tradycją mądrościową jest związana postać króla Salomona, a ściślej mit o Salomonie (lub jeszcze lepiej legenda o Salomonie). Sama Prz w pierwszym wersecie odwołuje się do Salomona.

Izrael nie wypracował definicji mądrości i tak naprawdę nie da się jej ująć w sposób scholastyczny. Mądrość w rozumieniu starotestamentalnym jest bardziej opisowa, bardzo szeroka i obejmuje wiele pojęć i rzeczywistości. Mądrość odnosi się do legendy Salomona, odnosi się do człowieka, jego zdolności, umiejętności. Mądrość jest również gwarancją szczęścia, ale to szczęście nie jest rozumiane jednoznacznie. Szczęście to powodzenie doczesne, urodzaj, bogactwo, błogosławieństwo, potomstwo, a także wieczność, sprawiedliwość, życie wieczne, obcowanie z Bogiem.

Mądrość to rzeczywistość, którą człowiek może zdobyć nie tylko swoimi umiejętnościami, ale jest również postrzegana jako dar Boży. I w tym względzie nie ma spójności w tekstach. Raz określa się ją jako zdolną do zdobycia, a innym razem jako niemożliwą do osiągnięcia. Czasem te dwa tory rozumienia spotykamy w jednej księdze. Niezdolność osiągnięcia mądrości często wypływa ze zderzenia czytelnika z tekstami mądrościowymi. Człowiek mając doświadczenie życiowe i obserwując świat dostrzega, że często sprawiedliwy cierpi jak grzesznik, a grzesznikowi powodzi się jak sprawiedliwemu. Stąd w człowieku pojawia się idea niemożności osiągnięcia mądrości. Mądrość jest więc darem Bożym, który sami z siebie nie jesteśmy w stanie osiągnąć.

Z tym wiąże się personifikacja mądrości i utożsamienie jej z Bogiem. Mądrość wówczas staje się jeszcze bardziej niedostępna, tak jak Bóg jest niedostępny i niezgłębiony.

Księgi ST są więc pewną metodą do szukania i zdobycia mądrości, ale nie podają jej definicji. Wachlarz mądrości jest szeroki. Mądrość to umiejętność człowieka, ale również sam Bóg.

Prz 1,20-23 – nowa koncepcja mądrości. Do tej pory Prz mówi o pouczeniu, słowie, nakazach jako mądrości. W tym fragmencie mądrość staje się osobą. Jest to nowa koncepcja mądrości jako osoby, choć nie jest ona do końca zidentyfikowana. Stało się to w wyniku kryzysu pojęcia mądrości. Rozwiązaniem ma być jej personifikacja.

Syr 4,11-19 – kolejny przykład personifikacji mądrości. Pojęcie to ewoluowało w wyniku kryzysu jej pojęcia. Mądrość nie była już zwykłym nakazem, ale osobą. Mądrość stała się niezależna. Nie była retrybucją (odpłatą) za zdolności. Mogła się udzielać komu chce. To nie zdolności człowieka gwarantowały jej posiadanie. Mądrość może wprowadzić kogoś w stan kryzysu, doświadczyć kogoś (por. Syr 2,1-2).

Mądrość jest atrybutem Boga. W pewnych fragmentach nawet jest utożsamiana z Bogiem. Są również fragmenty, które określają Torę jako wcielenie mądrości.

Teologia biblijna w stworzeniu świata wyróżnia koncepcję porządku i chaosu. Bóg, Stwórca świata, jawi się jako porządkujący, wprowadzający ład i utrzymujący równowagę między chaosem i porządkiem. Koncepcja porządku i chaosu przeniesiona jest również na życie społeczne człowieka. Etyka jawi się jako uporządkowana. Bardzo często w księgach mądrościowych, szczególnie w Syr, głupota ludzka wprowadza chaos i nieporządek do świata.

Kryzys w literaturze mądrościowej wiąże się z niemożnością poznania przez człowieka Boga i świata. Człowiek jest ograniczony poznawczo. Bóg staje się wrogi wobec człowieka. Sam Hiob to stwierdza mówiąc, że pozostaje mu teraz zmierzyć się ze swoim wrogiem. Ma na myśli Boga. Dotychczasowa mądrość Hioba, która wiązała się z jego powodzeniem, legła w gruzach i jest nieprzydatna do niczego. Dopiero po trudnym doświadczeniu, po zmierzeniu się z Bogiem, po wielu pytaniach zadanych przez Boga, np. czy był obecny przy stwarzaniu świata, zapełnianiu zbiorników, itp. Hiob stwierdza, że znał Boga do tej pory ze słyszenia.

Obecnie literatura mądrościowa nie daje odpowiedzi na to czym jest mądrość. Możliwe, że jest gdzieś odpowiedź na to pytanie, ale istnieje taka możliwość, że Biblia nie posiada takiej odpowiedzi.

W starożytnym Egipcie skryba był szanowany przez społeczność. Urząd skryby wiązał się z mądrością. Natomiast w tradycji akkadyjskiej król uważany jest za mędrca. Wcześniej takie utożsamienie nie istniało.

W strukturze patriarchalnej mędrcem jest ojciec oraz matka w kontekście domu rodzinnego. Dla syna to oni byli mędrcami.

Kolejne środowisko, gdzie pojawia się mądrość, to dwór królewski, np. Salomon i Dawid. Królowie otaczali się mędrcami, czasem tworzyli konsylia mędrców. Sam król nie musiał posiadać mądrości w wysokim stopniu. Ważne jest, aby otaczał się ludźmi mądrymi, doradcami.

Kolejne środowisko to szkolnictwo. Niektórzy twierdzą, że szkolnictwo ukształtowało się już w monarchii, ale nie da się tego potwierdzić. Na pewno szkolnictwo rozwinęło się w III w. Kiedy powstały synagogi, zmienił się charakter religii żydowskiej. W synagogach działali rabini, którzy przepisywali księgi, interpretowali je oraz zajmowali się egzegezą. Gromadzili wokół siebie uczniów. Byli więc związani z mądrością.

Do tej pory w egzegezie Pisma św. posługiwano się metodą historyczno-krytyczną. I jest to niewątpliwie dobra metoda. Tylko, że Kościół staje teraz przed kryzysem w egzegezie Pisma św. Papież Benedykt XVI na wystąpieniu w czasie synodu powiedział, że w interpretacji należy uwzględniać całościowe czytanie Pisma św. Biblia musi prowadzić do poznania Jezusa Chrystusa i należy uwzględniać analogię wiary.

Księga Przysłów

Autentyczny tytuł tej księgi, to Księga Przysłów (inaczej przypowieści) Salomona. Tytuł sugeruje, że autorem był Salomon, ale kiedy zagłębimy się w treść samej księgi to dowiadujemy się, że tekst posiada innych autorów (zob. rozdz. 30 i 31). Tekst ma więc charakter pseudomimiczny. Przypisuje się go jednemu autorowi, a tak naprawdę autorów jest wielu. Salomona darzono wielką czcią i szacunkiem, dlatego przypisano mu autorstwo. Ponadto kiedy kontynuowano myśl pewnej znanej osoby, to przypisywano jej autorstwo, aby zyskać autorytet dla tekstu.

Autorami są więc mędrcy. Nie znamy ich liczby ani życiorysów. Pozostają anonimowi. Czas powstania księgi datuje się na ok. IV – III w. przed Chr. Trudność ustalenia powstania tekstu polega na korzystaniu przez autorów ze źródeł. Znajdujemy bowiem fragmenty, które są dokładną kopią tekstów egipskich. Nie wiemy kto od kogo przepisał te teksty, czy też może korzystali z niezależnego trzeciego źródła.

IV i III w. charakteryzuje się wąskim gronem odbiorców tekstów. Jest to okres, w którym autorzy pisali bezpośrednio jakiejś grupie wybranych osób. Wiązało się to m.in. z językiem, sztuką czytania, itp. Trudno jest określić środowisko odbiorców Prz. Na pewno jest to społeczność Izraela, gdyż tekst powstał w j. hebr. Jest to zbyt ogólnie zarysowana grupa odbiorców, ale dla naszych potrzeb wystarczająca i co najważniejsze poprawna.

Do dziś nie ustalono miejsca powstania. Jest to bardzo trudne.

Księga Przysłów jest księgą kanoniczną hebrajską oraz chrześcijańską (protokanoniczna).

W Prz są obecne liczne powtórzenia tego samego tekstu. Są również liczne paralelizmy:

· synonimiczne;

· antytetyczne (Prz 14,1);

· syntetyczne lub progresywne (Prz 14,7).

W Prz jest bardzo wiele parabolizmów, szczególnie w rozdz. 1 – 22 i 25 – 29. Cała księga zawiera ich dużo. Jest to środek literacki typowy dla literatury mądrościowej. Kolejny środek stylistyczny to pouczenia (szczególnie rozdz. 1 – 9 i 31). Księga zawiera również opowiadania numeryczne (Prz 6,16-19). Ta forma jest właściwa dla całej Biblii. Inne przykład w Biblii to Am 1 i 2). Ta forma literacka nawiązuje do formy zagadki. Kolejna forma to opowiadania autobiograficzne (Mądrość mówi o sobie) oraz biograficzne (Prz 7,6-23). Jest obecny również akrostych – kolejne wiersze lub dwuwiersze rozpoczynają się od kolejnych liter alfabetu hebrajskiego (Prz 31,10-31).

Struktura księgi:

· tytuł, autor i cel księgi (1,1-7);

· pouczenia i groźby (1,8 – 9,18);

· pouczenia Salomona (10 – 22,16);

· zbiór przysłów mędrców (22,17 – 23,14);

· drugie pouczenie i groźby (23,15 – 24,22)

· drugi zbiór przysłów mędrców (24,23-34);

· drugie pouczenie Salomona (25 – 29);

· pouczenie Agura (rozdz. 30);

· pouczenie Lemuela (31,1-9);

· poemat o dzielnej niewieście (31,10-31).

Przesłanie księgi: ogólne przesłanie to logika retrybucji, czyli mądrego spotka szczęście, a głupiego nieszczęście. Gwarantem mądrości jest Bóg.

Księga prezentuje rozwój pojęcia mądrości. Rozpoczyna się od wizji mądrości jako wiedzy o świecie, czyli o wiedzy praktycznej. Kończy się na wizji Boskiej, atrybutu Boga czy nawet utożsamienie z Nim. Mądrość pochodzi od Boga i jest ona poznaniem świata stworzonego oraz jego Stwórcy. Jest to mądrość w ujęciu teologicznym. Jeszcze jeden typ mądrości można wysnuć z tekstu. Jest to mądrość w ujęciu etycznym, która odnosi się do życia publicznego, politycznego i społecznego. Mądrość etyczna to odróżnianie dobra od zła i wybieranie dobra.

Są więc te dwa typy mądrości: praktycznej i etycznej, których gwarantem jest Bóg. Tylko, że tak pojęta mądrość jako zasada retrybucji, ponosi klęskę co widać w Prz. Pojęcie mądrości w ten sposób weryfikuje samo życie dlatego, że zło i głupota nie są karane.

Stąd mądrość staje się upersonifikowana. Jest to odpowiedź na kryzys mądrości praktycznej i etycznej. Mądrość jako osoba może się udzielać, ale nie musi. Również głupota staje się upersonifikowana. Dojrzałość mądrości w ujęciu teologicznym znajdujemy w rozdz. 8 i 9. Mądrość jest związana z Bogiem i Jego działaniem (działaniem stwórczym).

Mądrość mimo, że przemawia własnym głosem, jest upersonifikowana, to jawi się jako atrybut Boga. Ten typ mądrości również przechodzi kryzys. Widoczne jest to w księdze Hioba. ST nie znajduje odpowiedzi. Czyni to dopiero NT.

Księga Hioba

Aby dokonać dobrej egzegezy należy znać czas, miejsce powstania oraz autora albo redaktora.

Nazwa księgi pochodzi od imienia bohatera. Autor chciał skupić się na tematyce tej księgi, a nie na sobie. Problemem jest imię bohatera: Hiob czy Job? Obecnie oba są poprawne, chociaż wydaje się, że w hebr. bliższy jest wyraz Job.

Problemem jest również tłumaczenie imienia: oznaczać może albo adwersarza wobec Boga (przeciwnik Boga), albo powracającego do Boga (inny rdzeń – źródłosłów).

Sam tekst jest bardzo trudny do przetłumaczenia. Tekst jest bardzo niepewny (można to wywnioskować czytając przypisy w BT). Interpretacja musi uwzględnić niepewność tłumaczenia. Orygenes stwierdził, że w tekście brakuje 400 wersetów. Św. Hieronim tłumacząc księgę z hebr. na łacinę posiłkował się LXX i zauważył bardzo dużą rozbieżność pomiędzy tekstami. Egzegeci twierdzą, że już redaktorzy Septuaginty mieli problemy z tłumaczeniem Hi. W tekście można znaleźć wiele archaizmów co świadczy, że tekst ma bardzo długą historię. Obecnie uważa się, że tekst Hi ma swoje korzenie nawet w VIII – VII w. przed Chr.

Pomimo wielu problemów z tekstem, jego skomplikowanej struktury i wielu archaizmów tekst był zawsze uważany za kanoniczny w obu wspólnotach. Pewne zastrzeżenia wysunął Cyryl Jerozolimski. Oprócz niego wszyscy bez cienia wątpliwości uważali ją za kanoniczną.

Gdy chodzi o autorstwo, to wszystkie komentarze jednym zdaniem podają, że autor jest anonimowy. Niektórzy przypisują ten tekst nurtowi Salomona, tak jak większości ksiąg dydaktycznych. Pewnym jest jednak to, że księga powstała przed nurtem Salomonowym.

Pytanie o czas powstania księgi. Księga posiada korzenie archaiczne. Tekst posiada silny koloryt aramejski oraz koloryt patriarchalny. Całe opowiadanie osadzone jest w kolorycie patriarchalnym. Hiob pełni urząd kapłański jako głowa rodziny. Tekst nic nie mówi o świątyni i centralizacji. Księga ta jest kompozycją (jest skomponowana). Dzieło zostało ukończone ok. 250 r. przed Chr. Dzieło w procesie powstawania objęło przeróżne epoki.

Absolutnie nieznane jest nam miejsce powstania oraz adresaci księgi.

Księga łączy w sobie dwa rodzaje literackie: epikę i lirykę. Współcześnie nadaje się jej również charakter monodramatu. Rozpoczęcie (dwa pierwsze rozdziały) oraz zakończenie są epickie. Liryka jest na bardzo wysokim poziomie, oczywiście w odniesieniu do poezji hebrajskiej. Liryka posiada bardzo wiele paralelizmów oraz rytmikę. Połączenie literackie epiki i liryki jest bardzo słabe, ale bez narracyjnych wstawek tekst byłby niezrozumiały. Należy przypuszczać, że te dwa elementy powstały równocześnie.

Paralelizm pełni funkcję dydaktyczną, ma wyjaśnić pewną rzeczywistość i ją utrwalić. W Hi jest inaczej. Paralelizm w jej wydaniu zaciemnia obraz powoduje, że wszystko staje się niejasne. Jest to jedyny fenomen w całej Biblii.

Autor (lub raczej autorzy) stosuje powtórzenia. Wraca często do myśli, która była już wcześniej rozważana. Używa również wiele metafor, porównań i innych środków stylistycznych. Tylko, że używa tych środków zupełnie w odwrotnym charakterze niż inni autorzy (np. dzień jest przekleństwem, a noc błogosławieństwem).

Struktura tekstu:

a. zapowiedź tematu (1,6-11; 2,1-6);

b. możliwość wniesienia oskarżenia (1 – 9);

c. słowo oskarżyciela (rozdz. 13);

d. wystąpienie sędziego (16,18-21; 19,20-29);

e. zeznania pozwanego (29 – 30);

e'. przysięga i słowo oskarżonego

d'. werdykt sędziego (32 – 34);

c'. słowo …….;

b'. rezygnacja z odwołania się oskarżonego;

a'. uniewinnienie (42,7-9).

Autorów księgi łączy się z tzw. sprawą sądową. Wywodzi się z literatury mezopotamskiej. Ci, którzy wywodzą autorów z kontrowersji prawnej uważają tekst za lamentację. Również tekst z NT, którym jest J posiada aspekt kontrowersji prawnej. J składa się z dwóch rozpraw sądowych (druga to sąd nad światem).

Księga Hioba składa się z poszczególnych mów, które nie są powiązane ze sobą. Hiob mówi swoje, przyjaciele i znajomi mówią swoje, Bóg również mówi swoje trochę nawiązując do wypowiedzi Hioba. Na końcu pojawia się rozwiązanie w ogóle nie powiązane z wcześniejszymi tekstami. Brak jest logicznego powiązania tekstów.

Wstęp księgi (rozdz. 1 – 5) podaje tematykę księgi. Wielu egzegetów uważa, że tematem jest cierpienie sprawiedliwego. Są jednak tacy autorzy, którzy twierdzą, że tematem jest bezinteresowność religijna bohatera. Szatan, który otrzymał pozwolenie od Boga, aby doświadczyć Hioba, chce zbadać czy jego religijność jest bezinteresowna. Jeżeli taki temat miałaby księga, to całość miałaby sens.

Księga Koheleta

Na temat tytułu księgi zobacz wstęp z BT. Tytuł eklezjastes jest urzędem. Autor pełni więc pewną funkcję w zgromadzeniu. Jest to jeden ze Starszych, który przewodzi Radzie Starszych. W dawniejszych przekładach protestanckich Biblii, księga ta nosiła nazwę Księgi Kaznodziejskiej.

Księga nie przynosi większych problemów kanonicznych. Zawiera treści ortodoksyjne, a więc zawsze należała do kanonu ksiąg natchnionych.

Czas powstania. Księga została napisana w j. hebr. późniejszym. Język jej jest zbliżony do dzieła Miszny, a więc bardzo wczesnego dzieła. Dlatego powstanie księgi datuje się na ostatnie wieki przed Chrystusem.

Autor nie odnosi się do starych wydarzeń z historii Izraela. Nie ma problemu, aby zaliczyć ją do ksiąg mądrościowych. Poznać to można po licznych sentencjach, które są wkomponowane w całą treść księgi. Księga posiada szczególny sposób argumentacji. Jest ona również jedyna w swoim rodzaju, ponieważ cała mówi o człowieku i do niego się odnosi. Jest napisana w 1 osobie liczby pojedynczej.

Księga zawiera wiele sentencji, które są komentowane (podobnie jak Prz 1 – 8) tylko, że autor je krytykuje posługując się doświadczeniem społecznym lub pojedynczych ludzi i całkowicie je neguje. Autor krytykuje pewne sentencje mądrościowe obecne w tradycji izraelskiej. Odcina się więc od tradycji mądrościowej Izraela. Z tego powodu księgę datuje się na początki hellenizmu w Izraelu (jest to poł. III w. przed Chr.). Tradycja izraelska spotykając się z kulturą hellenistyczną zaczyna weryfikować swoją tradycję mądrościową.

Należy odrzucić spekulacje dotyczące powstania księgi w Egipcie. Bardziej prawdopodobne jest to, że powstała w środowisku Palestyny.

Autor utożsamia się z synem króla Dawida, który również był królem, czyli z Salomonem. Wielu autorów powoływało się króla Salomona, aby gloryfikować tradycję mądrościową. W Koh jest inaczej. Autor specjalnie sięga do tradycji salomonowej. Celem autora jest uśmiercenie i wyśmianie tradycji mądrościowej Izraela. Autor odwołuje się do bogactwa, przepychu Salomona i go krytykuje. Powołując się na legendę Salomona chce całkowicie odciąć się od dotychczasowej tradycji madrościwej. Zanegowanie dokonuje się przez krytykę sentencji, najczęściej życiowych, funkcjonujących w codzienności w społeczności Izraela.

Ciekaw jest użycie 1 os. l. p. przez autora. Autor przytacza sentencję, która bardzo często była przedstawiana w 3 os. l. p. (odnosi się albo do głupców, albo do mędrców), a następnie krytykuje przez autorefleksję, czyli swoje przemyślenia. Autor świadomie zaplanował uśmiercenie dotychczasowej tradycji mądrościowej. Przez prowadzony dyskurs, tekst przypomina pewnego rodzaju pamiętnik. Przez to autor bardzo często zaprzecza samemu sobie. W księdze pojawiają się pewne paradoksy, np. raz określa umarłych jako przegranych, po czym określa ich jako szczęśliwych. Dlatego właśnie wielu interpretatorów określało autora jako pesymistę, który z góry zakłada bezsensowność życia ludzkiego. Niektórzy jednak uważają, że autor jest cynikiem w dobrym tego słowa znaczeniu i jest to bardziej prawdopodobne. Jego cynizm jest związany ze szkołą filozoficzną cyników.

Rodzaj literacki. Cała księga jest napisana prozą w odróżnieniu od Prz. Jednak w księdze dostrzega się pewną rytmikę tekstu. Tekst określa się jako testament królewski (gatunek literacki). Jest to oczywiście testament duchowy. Inne przykłady testamentów w Biblii: testament Jakuba i Jezusa w J 17. Inni egzegeci określają księgę jako elegię. Obie grupy egzegetów uznają, że autor stoi w obliczu śmierci, nie koniecznie fizycznej, może być wyrażona literacko.

Struktura księgi. Początek księgi (jej tytuł) oraz zakończenie, czyli epilog nie zostały napisane przez autora, co do czego nie ma wątpliwości. Twórcą nie może być autor. Zostały napisane po zredagowaniu całej księgi. Prawdopodobnie uczeń autora dopisał początek i zakończenie. Początek i zakończenie nie są trafione. Rozbiegają się z rzeczywistością. Dlatego określa się je mianem elegii, pochwały dla autora księgi czyli Koheleta.

Początek księgi aż do 6,10 jest pisany w specyficzny sposób: posiada pewien stały zwrot wszystko to marność nad marnościami i pogoń za wiatrem. Od 6,10 sposób pisania się zmienia i autor stosuje serię pytań typu: Któż poznał? Kto pojął?, itd. Jest to więc nowy sposób argumentowania. Księgę można podzielić na dwie części wraz z wyodrębnionym wstępem i zakończeniem, który autor sam zamierzył. Jest to więc zamierzona budowa dzieła zbliżona do współczesnej: wstęp – rozwinięcie – zakończenie.

Typ powtarzania słów marność nad marnościami i wszystko marność jest inkluzją. Dlaczego autor to stosuje? Ponieważ dzieli księgę na pewne jednostki. My jesteśmy przyzwyczajeni do książek, które są podzielone na rozdziały, punkty, itd. Kiedyś teksty były pisane ciurkiem, litera za literą. Autor chciał więc wyodrębnić pewne części. Dlatego nie można traktować tych słów jako kluczowych, a często tak się robi.

Autor jest wiec cynikiem nie oddzielonym od rzeczywistości, ale szukającym odpowiedzi. Kluczem księgi jest pytanie: cóż więc jest dobre dla człowieka?

Koh 12,13 – ważne zdanie.

Księga Syracha

Pierwszym etapem badania tekstu jest krytyka tekstu, czyli droga jaką przebył dany tekst.

Przez długi czas mieliśmy tylko tekst grecki Syr. Dopiero w wyniku odkryć archeologicznych w XX w. odnaleziono prawie cały tekst księgi w j. hebr. Okazało się, że tekst grecki dosyć wiernie oddaje tekst w j. oryginalnym. Tekst w j. hebr. pochodzi z ok. I w. przed Chr.

Syr nie należy do kanonu wspólnoty żydowskiej, ale często jest cytowany i jest znaczącym tekstem dla tej tradycji. Również niektóre wspólnoty protestanckie uważają księgę za apokryf.

... [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Egzegeza ST - Księgi mądrosciowe

Egzegeza ST - Księgi mądrosciowe, Księgi mądrościowe

Tematy