Egipt

Egipt, txt

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Egipt

 

Egipt obejmował obszar ok. 1 mln km2. Granicą na zachodzie były wielkie oazy, na wschodzie - Morze Czerwone, na południu - I katarakta, na północy - rozlewisko Delty Nilu sięgające Morza Śródziemnego. Zaledwie ok. 30 tys. km2 obszaru zajęte było pod uprawy. Obszar ten znajdował prawie wyłącznie w dolinie Nilu. Nil wyznaczał więc charakter kraju, dzieląc go na Egipt Dolny (Deltę) i Górny (wąską dolinę biegnącą od I katarakty do nasady Delty). Ślady pobytu człowieka w Egipcie sięgają ok. 3000 r. p.n.e. Już wtedy zarysowały się różnice między Deltą a Doliną Nilu. Miało to znaczenie dla dalszego rozwoju kraju. Mieszkańcy Delty zajmowali się rolnictwem i hodowlą. W III tysiącleciu wytworzyły się zaczątki wspólnot gminnych i wspólnej gospodarki. Na tym obszarze zrodziły się elementy kultury egipskiej, początki kalendarza opartego na obserwacjach przyrody, kult sił natury. Na południu obok rolnictwa rozwinęło się łowiectwo. Świadczy o tym obfitość broni, a także sceny łowieckie przedstawiane na ceramice i plastyce. W tym też okresie prawdopodobnie wytworzyły się większe jednostki terytorialne zwane nomos. Egipt kilkakrotnie ulegał rozbiciu. Przeważała jednakże tendencja do centralizacji, integracji, wywołanej warunkami naturalnymi, przede wszystkim Nilem. Szczególną rolę odgrywał w Egipcie system irygacyjny - rozbudowana sieć basenów, grobli i kanałów. Od sprawnego funkcjonowania tego systemu zależał byt ludności. Według tradycji zjednoczenie Egiptu było dziełem Menesa. Był on założycielem pierwszej dynastii, pochodzącej z Tinis w środkowym Egipcie. Zjednoczenie Egiptu było procesem długotrwałym. Dokonało się ono drogą podboju Egiptu Dolnego przez Egipt Górny. Społeczeństwo mniej cywilizowane narzuciło panowanie bardziej rozwiniętemu i osiadłemu społeczeństwu. Oznaką tego zjednoczenia było przyjęcie przez panującego dwóch koron: Dolnego i Górnego Egiptu oraz przyjęcie tytułu: król Dolnego i Górnego Egiptu. Historię zjednoczonego państwa można podzielić na trzy zasadnicze okresy: Starego, Średniego i Nowego Państwa, oddzielone okresami przejściowymi, charakteryzującymi się załamaniem państwowości egipskiej. STARE PAŃSTWO /2850-2250/ Państwo stworzone przez władców I dynastii miało początkowo charakter patriarchalny. Nie przypominało ono późniejszego organizmu państwowego. Był to okres przemian wywołanych ustabilizowaniem się życia państwowego. W tym czasie wytworzył się despotyzm. Początkowo król zarządzał państwem jak swoją ojcowizną przy pomocy członków rodziny i nazywany był ojcem. W miarę rozrastania się funkcji państwowych urzędy zaczęto obsadzać ludźmi nie należącymi do rodziny królewskiej. Ci ludzie za swe usługi otrzymywali ziemię w użytkowanie. W ten sposób zaczęły tworzyć się wielkie majątki ziemskie i własność prywatna. Ziemia nadal pozostawała własnością panującego, ale w praktyce funkcje do których przywiązana była własność ziemska były dziedziczone w tej samej rodzinie, zwłaszcza zarząd jednostki terytorialnej - nomos. Drugim wielkim posiadaczem ziemskim były świątynie. Miały one uprzywilejowaną pozycję. Świadczy o tym fakt zwalniania od robót publicznych oraz przydzielanie im niewolników. Liczba niewolników nie była wtedy jeszcze zbyt duża. Podstawową siłą roboczą był chłop, którego przy ówczesnej strukturze społeczeństwa trudno by było nazwać wolnym. Chłop poddawany był kontroli ze strony państwa. Pilnie rejestrowano stan jego posiadania. Zmuszony był do pracy przy budowie i utrzymaniu kanałów. Zobowiązany był do składania danin na rzecz panującego. Praca chłopa była ciężka. Musiał on np. w upalne dni czerpać taką ilość wiader by uchronić przed wysuszeniem ziemię, ok. 4000 wiader na hektar. Dodatkowym obciążeniem chłopa były podróże panującego. Chłop wówczas musiał utrzymać panującego wraz z dworem. Centralna postacią w państwie był panujący. Z czasem z władcy patriarchalnego przekształcił się on w despotę. Szczególna atmosfera religijna, jaka panowała w społeczeństwie sprzyjała rosnącej wszechpotędze władcy. Władca był naczelnikiem wojskowym. Był on również uważany za obdarzonego właściwościami magicznymi łącznika między światem bogów, tajemnych sił przyrody a społeczeństwem, którego byt zależał od niego. Szczytowy rozwój Starego Państwa nastąpił w czasach rządów III i IV dynastii /2650-2250/. Władza panującego stale wzrastała. Znalazło to wyraz w budowie ogromnych zespołów grobowych - piramid. Nie znane są szczegóły przemian, jakie zaszły w czasie panowania IV dynastii. Faraon Chefren przyjął wtedy tytuł syna boga Ra. Władca przestał być bogiem, stał się synem boga, którego kult się rozwinął. Za czasów V i VI dynastii budowane są mniejsze piramidy, natomiast powstają liczne świątynie boga Ra. Rozbudowie uległy grobowce urzędników. Te fakty zdają się świadczyć o osłabienie władzy panującego, pozbawionego teraz swej boskości. Dowodem przemian było wytworzenie się zasady dziedziczności urzędów, zwłaszcza terytorialnych. Spowodowało to wyodrębnienie się księstw dzielnicowych. Wzrosło obciążenie podatkowe ludności. To spowodowało, że VI dynastia traciła na znaczeniu, zaznaczał się rozkład aparatu państwowego. Pierwszy Okres Przejściowy /2250-2050/ Władza królów uległa osłabieniu. Obok dawnych form gospodarczych, sprowadzających się wyłącznie do inicjatywy państwa pojawiły się samodzielne akcje poszczególnych naczelników dzielnicowych, świątyń czy bardziej samodzielnych jednostek. To spowodowało przyspieszenie rozkładu politycznego i gospodarczego, zaostrzenie się stosunków społecznych oraz doprowadziło do walk o charakterze klasowym. W stolicy, gdzie gromadziło się najwięcej zarówno bogaczy jak i biedoty doszło do rewolucji społecznej. Do rozprzężenia doszło w całym kraju. W takich warunkach do większego znaczenia doszli władcy dzielnicowi. Zajęli oni miejsce dotychczasowej władzy centralnej. Stali się niezależnymi książętami, rozporządzającymi siłą zbrojną. Z czasem opanowano chaos, zaczęły kształtować się normalne stosunki. Wyrazem tego było utworzenie dwóch poważniejszych ośrodków państwowych: w Dolnym Egipcie ze stolicą w Herakleopolis, oraz w Górnym Egipcie ze stolicą w Tebach. Prawdopodobnie obawa przed plemionami koczowników zagrażających Egiptowi przyspieszyła formowanie się państwa w Dolnym Egipcie. Jednakże rola ponownego zjednoczenia i zreorganizowania państwa egipskiego przypadła Tebom. Stały się one na przeszło tysiąc lat głównym ośrodkiem kraju. Średnie Państwo /ok. 2050 - 1778/ Zjednoczenia kraju ok. 2050 r. dokonali tebańscy władcy dynastii XI. Dokonało się ono wśród walk z książętami dzielnicowymi. Nowi władcy, chcąc ograniczyć władze książąt wprowadzili nowy podział terytorialny, a także osadzili stanowiska naczelników nomów nowymi urzędnikami. Królowie tej dynastii, zwłaszcza dynastii XII nosili imiona Amenhotepów i Sezostrisów. Główną uwagę poświęcili oni sprawom zagranicznym. Celem wypraw wojennych była przede wszystkim Nubia. By nie dopuścić do ponownego osłabienia aparatu państwowego XII dynastia podjęła wysiłek przebudowy państwa. Chodziło też o to, by osłabić pozycję naczelników nomów. Posiadający dotąd władzę naczelnicy nomów stali się urzędnikami nie mogącymi zagrozić całości i jedności państwa. Zaznaczający się już w okresie przejściowym proces postępującego zróżnicowania społecznego, wyodrębniania się rzemiosła, poczynił dalsze postępy. Głównymi centrami kraju stały się nowo powstające miasta zasiedlane przez nowe warstwy ludzi. Stworzony został aparat urzędniczy z wezyrem na czele pełniącym funkcje pierwszego ministra. W polityce zagranicznej XII dynastia wykazała dużą aktywność. Energiczniej eksploatowano złoża miedzi na Półwyspie Synaj, podejmowano ekspedycje do kraju Punt /prawdopodobnie Arabia/ po kadzidło i wonności. Zagrożone granice Egiptu od strony Palestyny wzmocniono fortyfikacjami. Szczególną pozycję w polityce zagranicznej zajmowała Nubia. Władcy XII dynastii powzięli plany podboju tego kraju z uwagi na możliwość zabezpieczenia południowej granicy przed najazdami nomadów, możliwość intratnej wymiany handlowej z plemionami mieszkającymi nad górnym Nilem i eksploatowanie bogatych złóż złota. Ostatecznego podboju Nubii i zorganizowania tego kraju jako prowincji dokonał Sezostris III. Drugi Okres Przejściowy /1778-1680/ Osiągnąwszy szczytowy okres rozwoju za czasów XII dynastii Średnie Państwo szybko zaczęło chylić się ku upadkowi. Załamanie świetności państwo nastąpiło za panowania następnej dynastii. W tym czasie pojawili się uzurpatorzy, kraj rozpadł się na dzielnice. Struktura państwa nie uległa jednak zmianie, świadczyło by to o trwałości dzieła faraonów XII dynastii. Słabość Egiptu wiązała się prawdopodobnie z brakiem wybitnych władców, jakich nie brakowało w poprzedniej dynastii. W każdym razie Egipt nie był przygotowany do odparcia najazdu Hyksosów. Pojawienie się tych ostatnich zapowiadało nową fazę historii dla całego Wschodu. Nowe Państwo i Rozpad Egiptu /1580-1080/ O podboju Egiptu przez Hyksosów nie zachowało się dużo wiadomości. Nazwa najeźdźców oznacza nazwę władców obcych krajów. Podbój Egiptu przez Hyksosów nie był aktem jednorazowym. Przybysze, korzystając z osłabienia władzy w Egipcie, osiedlali się w Delcie, stopniowo obejmując cały kraj swoim panowaniem. Stało się to prawdopodobnie z końcem XVIII w. Pierwsi władcy zwani Wielkimi Hyksosami rządzili jako XV dynastia /do 1680/. Następna XVI dynastia zwana jako Mali Hyksosi panowali do 1580 r. byli ograniczeni do Dolnego Egiptu. W Tebach w płd. Egipcie wytworzyło się niewielkie państwo, podległe początkowo Hyksosom. Stopniowo rosło ono w siłę. W końcu XVII dynastia rozpoczęła walkę o wyzwolenie kraju spod rządów najeźdźców. Ponad stuletni okres panowania Hyksosów był dla Egiptu okresem ciężkiej próby, ale także i nauki. Najeźdźcy przynieśli ze sobą ulepszoną broń. Teby przygotowując się do walki Hyksosami przyswoiły sobie nową broń, hełmy, tarcze, miecze, metalowe groty, a także rozwinęły hodowlę koni oraz wprowadziły wozy bojowe. Walki toczyły się początkowo ze zmiennym szczęściem. Decydujący zwrot nastąpił za rządów Kamose. Jego brat Ahmose wyparł Hyksosów z Egiptu. Po wyparciu Hyksosów ponownie wprowadził on panowanie egipskie w Nubii i wcielił ją do Egiptu. Podjął wyprawę do Syrii i rozciągnął zwierzchnictwo nad miastem Byblos w Fenicji. Wyprawa ta wytyczyła kierunek kolejnej ekspansji Egiptu. Konsekwencją najazdu Hyksosów było wyjście Egiptu z izolacji politycznej. Politykę ekspansji należy rozumieć jako akt samoobrony, próbę niedopuszczenia do powtórnego zagrożenia Egiptu ze strony Azji. XVIII dynastia rozpoczęła podbój Palestyny, Fenicji i Syrii. Możliwe to było z uwagi na to, że dysponowała zreorganizowaną armią składającą się w dużej mierze z najemników oraz zasobami z kopalń złota w Nubii. Ok. 1525 r. Amenhotep I dotarł do Eufratu, ale podboje jego nie były trwałe. Pokojowe rządy królowej Hatszepsut doprowadziły do utraty zdobyczy. Twórcą wielkiego państwa egipskiego /1491-1436/ stał się dopiero Totmes III (uważany za jednego z największych władców w historii). Podjął on 17 wypraw wojennych, żadnej z nich nie przegrał. Rozszerzył znacznie granice państwa. Nowe zdobyte terytoria częściowo zarządzane były przez namiestników egipskich. Rządy w dalszym ciągu sprawowali miejscowi władcy, jednakże załogi egipskie rozmieszczone w kilku punktach czuwały nad uległością kraju. Za czasów panowania XVIII dynastii zmienił się charakter władzy panującego. Coraz bardziej występował świecki, bardziej ziemski charakter władcy. Jego wola czy osobista zachcianka nadawała ton rządom. Nowym elementem było narastanie gospodarczej i politycznej roli kapłanów, głównie boga Amina tebańskiego. Jego świątynia w Tebach dzięki łupom wojennym i nadaniom królewskim stała się potęgą. Do szczególnego znaczenia doszedł arcykapłan boga Amona, który zajął drugie miejsce po panującym. Zaczęły dojrzewać konflikty polityczne. Walka o władzę pomiędzy faraonem a kapłanami Amona stała się głównym konfliktem w najbliższym okresie dziejów Egiptu. U schyłku XVIII dynastii pozycja Egiptu nie była już taka silna. Sytuację taką spowodowała reforma religijna i walka z kapłanami Amona. Amenhotep IV próbował zastąpić kult Amona nowym kultem Atona. Wiązało się to z nową sytuacją społeczną w Egipcie. Do głosu zaczęli dochodzić nowi ludzie, często obcego pochodzenia. Odnosili się oni niechętnie do starego i niezrozumiałego dla nich kultu. Szukali bogów sobie bliższych. Amenhotep IV zapoczątkował politykę zerwania z przeszłością. Wyrazem tego była zmiana imienia na Echnaton, przeniesienie stolicy z Teb do Tell-el-Amarna w środkowym Egipcie. Tam też była główna siedziba kultu boga Atona. Wg Echnatona Aton miał być najwyższym bóstwem państwowym. Jednakże polityka Echnatona odbiła się niekorzystnie na sytuacji gospodarczej kraju. Cała struktura ekonomiczna kraju uległa zachwianiu. Na pogarszającą się sytuację w Syrii, Echnaton nie zwracał uwagi zajęty reformą religijną. Chłopi przywiązani do starej religii zaczęli stawiać opór. Ponadto powstawała silna opozycja składająca się z kapłanów i wojskowych. Echnaton został odsunięty od władzy. Jego następca powrócił do starego kultu. Dla zapewnienia bezpieczeństwa kraju, dynastia XIX podjęła zadanie odzyskania wpływów w Syrii. To zadanie było tak ważne, że przy wyborze następnego władcy nie liczono się z wolą Amona, opiniami jego kapłanów. Oznaczało to dalsze oderwanie się od tradycji i było następnym krokiem do zeświecczenia Egiptu. Centrum polityczne kraju zostało przeniesione na północ. Stamtąd można było skutecznie prowadzić walkę z Syrią. Taka decyzja spowodowała wzrost napięcia pomiędzy kapłanami boga Amona i ośrodkiem tebańskim a dynastią. Pierwszą próbę odzyskania Syrii podjął Seti I, ale udało mu się podporządkować tylko Palestynę i Fenicję. Dalsze walki prowadził Ramzes II /1291-1224/. Bitwa pod Kadesz w 1286 r. nie przyniosła rozstrzygnięcia. W 1270 r. zawarto pokój, pierwszy znany z historii. Na mocy tego pokoju Egipt zatrzymał Palestynę i Fenicję, Syria natomiast pozostała poza strefą wpływów hetyckich. Czynnikiem, który zaważył na przerwaniu walk o Syrię, był coraz większy napór od zachodu plemion libijskich. Za rządów Merenptaha, następcy Ramzesa II, nastąpiła wielka inwazja Libijczyków. Faraon pokonał ich z trudem, niebezpieczeństwo nie zostało jednak zażegnane. Napór Libijczyków ponowił się. Wysiłek podporządkowania Libijczyków Egiptowi podjęła XX dynastia. Wysiłek ten zakończył się powodzeniem za Ramzesa III. Egiptowi zaczęli z kolei zagrażać tzw. Ludy Morskie - Filistyni. Ramzesowi III z trudem udało się zatrzymać ich u granic Egiptu. Walki jednak wyczerpały państwo. W związku z tym następcy Ramzesa III noszący wszyscy imię Ramzes /stąd dynastia Ramesydów/ starali się za wszelką cenę prowadzić politykę pokojową. Zapłacił za to Egipt utratą Fenicji i Palestyny. Czynnikiem, który wpłynął na osłabienie Egiptu, było coraz powszechniejsze wprowadzanie żelaza. Egipt do tego nie był przygotowany, a produkcja żelaza związana z metalurgią brązu została zachwiana. Prowadzenie wielkiej polityki zdobywczej i obronnej przez Egipt przez kilka wieków wymagało wielkich ofiar ze strony społeczeństwa. Skład społeczeństwa uległ w tym czasie głębokiej zmianie. Proces różnicowania społecznego przyspieszony został w Egipcie na skutek przesiedlania obcych plemion. Egipcjanie zaczęli stronić od służby wojskowej. Służba wojskowa stawała się bardzo uciążliwa i prowadziła do ubożenia ludności, zwłaszcza zasobniejszej. W miarę jak Libijczycy stawali się zorganizowaną siłą wojskową, społeczeństwo musiało opłacać wojska najemne. Rozpoczął się okres walk społecznych niespotykanych w poprzednich epokach. Przeniesienie centrum władzy wpłynęło na zubożenie ludności Teb. Trudności gospodarcze opóźniały dostawy żywności. Walka nie przynosiła spodziewanych łupów czy napływu danin. Wyczerpała ona gospodarkę egipską. Pojawił się głód, wystąpiła drożyzna zboża, prosa i jęczmienia. Zaczęto plądrować grobowce królewskie. Szczególnie charakterystycznym zjawiskiem był natomiast wzrost majątków świątynnych. Powstało państwo świątynne, odrębne od państwa podległego władzy panującego. To wszystko uszczuplało pozycję panującego. Nie potrafił on poskromić szerzącej się wśród urzędników korupcji. Wyprawy wojenne spowodowały napływ niewolników. Byli oni kierowani do pracy w kopalniach Nubii, przy wydobywaniu miedzi na Synaju czy w kamieniołomach. Liczba niewolników rosła również w wielkich majątkach świątynnych. Niezdrowe stosunki społeczne panujące w Górnym Egipcie doprowadziły za Ramzesa XI do wybuchu rewolucji. Wmieszali się w nią najemnicy libijscy. Ruch został stłumiony. Wykazał jednakże zupełną słabość władzy centralnej. Wtedy władzę w Górnym Egipcie zajął Herihor. Był on wybitnym żołnierzem. Pozycję swoją wzmocnił przez wybranie go arcykapłanem boga Amona. W Dolnym Egipcie na władcę narzucił się Smendes. Ramzes XI zmarł ok. 1080 r. Wtedy Egipt faktycznie rozpadł się na dwie części. Władcy obu dzielnic zaliczani byli do jednej XXI dynastii. RELIGIA EGIPSKA Faraon początkowo utożsamiany był z bogiem Ra. Następnie przyjął tytuł syna boga Ra. Każde miasto miało swoją świątynię z własnym bóstwem. Religia egipska dzieliła się na oficjalną religię państwową oraz na codzienną religię zwykłych ludzi. Na religię oficjalną składały się: sprawowany w najważniejszych świątyniach kult i obchodzone święta. Kult opierał się na zasadzie wzajemności. Król, a faktycznie występujący w jego imieniu kapłani, zaspakajali potrzeby bogów i dbali o ich wizerunki. W zamian za to bogowie zamieszkiwali w swoich wizerunkach i okazywali swoją łaskę królowi, a za jego pośrednictwem całemu społeczeństwu. Religia egipska związana jest przede wszystkim z kultem płodności. Była przez to związana z ziemią. Egipcjanie byli pierwszymi, którzy stworzyli systemy teologiczne. Istniały trzy teologie. W teologii heliopolitańskiej (nazwa pochodzi od miasta Heliopolis - miasto słońca) czynnikiem sprawczym świata było słońce. W religii tej istniały trzy hipostazy - trzy bóstwa: Chepri - młody bóg, wytacza słońce na nieboskłon, utożsamiany ze skarabeuszem; Ra lub Re - słońce w południe, przedstawiany z dyskiem słonecznym i głową sokoła; Atum - słońce zachodzące. Zgodnie z tą religią Re-Atum-Chepri stworzył się sam. Ze swojego nasienia stworzył parę bóstw - Szu /powietrze/ i Tefnut /wilgoć/. Oni z kolei spłodzili dwóch bogów i dwie boginie: Ozyrysa, Seta, Izydę i Neftydę. Tych dziewięciu bogów było najpopularniejszych. Wszystkich bogów było ponad 350. Religię z tak licznymi bóstwami nazywamy politeizmem. Nadawanie bogom cech zwierzęcych nazywamy zoomorfizmem. W okresie Średniego Państwa kult boga Re ustąpił miejsca kultowi Amona z Teb. Szczególne miejsce w religii egipskiej zajmował Ozyrys - bóg świata podziemnego. Wraz z kultem Ozyrysa pojawia się sprawa życia pozagrobowego. W okresie Starego Państwa religia nie zajmowała się losem zwykłego człowieka. Na groby sypano jęczmień. Był on symbolem zmartwychwstania. Tylko dla królów budowano wielkie grobowce zwane piramidami. Za czasów Państwa Średniego każdy mógł uzyskać zbawienie. Musiał jednak spełnić pewne warunki: należało zachować ciało, od wczesnej młodości należało inwestować w życie wieczne, należało zdobyć pieniądze na mumifikację oraz figurki Uszepti, a także szczęśliwie przejść sąd Ozyrysa. Po śmierci dusza płynęła na sąd Ozyrysa. W czasie podróży pojawiały się demony. Dla ich odpędzenia konieczne było posiadanie „Księgi umarłych" i wypowiedzenie odpowiedniego zaklęcia. Kiedy wreszcie zmarły dotarł do Ozyrysa wprowadzany był przed jego oblicze przez Anubisa. Na jednej szali kładziono pióro - symbol bogini sprawiedliwości i ładu moralnego - Amat. Wtedy też zmarły odbywał spowiedź negatywną - mówił czego nie zrobił - wobec czterdziestu sędziów. Po odbyciu spowiedzi serce zmarłego kładziono na drugiej szali. Wynika ważenia sprawdzał Anubis, a zapisywał Tot. Ceremonii ważenia towarzyszył "pożeracz zmarłych". Jeżeli waga drgnęła - zmarły był pożerany, jeżeli wynik był pozytywny - Horus prowadził zmarłego przed Ozyrysa. Ten wpuszczał go na pola Jaaru. Wizja świata zbawionych przypominała świat ziemski. Kopano kanały, uprawiano pola itp. Posiadane przez zmarłego figurki Uszepti pozwalały mu spokojnie odpoczywać, one wykonywały pracę za niego. Aby uzyskać zbawienie konieczne było zachowanie ciała. Po śmierci zmarłego odnoszono do miejsca balsamowania w towarzystwie zawodowych płaczek. Zmarły oddawany był w ręce paraszytów - kapłanów zajmujących się balsamowaniem. Ze względu na ciągłe obcowanie z trupami oraz zapach budzili odrazę. W zależności od zamożności zmarłego dokonywano jednego z trzech sposobów mumifikacji: o tani - umycie, wrzucenie do basenu z solą. Po upływie kilku dni wyciągano i grzebano obok grobowców dostojników, by mógł się żywić tym, co spada z ich stołu, o średni - wnętrzności usuwano przez odbyt, mózg wyciągano przez nos, następnie wrzucano do basenu z solą. Dalej był proces podobny do pierwszego. o najdroższy - kapłan rozcinał ciało od mostka do wzgórka łonowego, usuwając wszystko oprócz serca (potrzebne było na sądzie Ozyrysa). Mózg wyciągano przez nos. Sterylizowano jamę ustną, dokonywano dehydracji - osuszenia natronem lub sodą kaustyczną, następnie smarowano wonnymi olejkami. Wnętrze ciała wypełniano natronem, wonnymi żywicami, brzuch wypełniano słomą zmieszaną ze smołą. Następnie całe ciało pokrywano sodą kaustyczną i pozostawiano na ok. 40 dni. Po tym okresie usuwano z ciała materiał wypychający, wypychano ponownie piaskiem i gliną oraz kawałkami materiału nasączonego wonnościami takimi jak mirra i cynamon oraz trocinami. Całe ciało nacierano maściami, płynnymi żywicami, następnie bandażowano i ozdabiano amuletami, biżuterią. Metoda była na tyle skuteczna, że kiedy w 1881 r. odkryto mumie Setiego I i odwinięto bandaże, ciało było bardzo dobrze zakonserwowane. KULTURA Wierzenia w życie pozagrobowe łączyły się z koniecznością inwestowania w grobowce. Największe z nich wznoszone dla władców nazwano piramidami. Ich budowa świadczy o wzroście władzy panującego. Pierwszym budowniczym piramid był Dżozer, władca III dynastii. Następne piramidy powstawały w czasie IV dynastii. Największe i najdoskonalsze piramidy wznieśli Chufu (Cheops), Chafra (Chefren) i Menkaura (Mykerinos). Najwyższą piramidą jest piramida Cheopsa. Liczyła ona ponad 150 m wysokości. Sama piramida była jedynie fragmentem zespołu grobowego. Wznoszono także prostokątną kaplicę przeznaczoną do składania ofiar zmarłemu oraz świątynię pełną posągów władcy. Dopiero ostatnim elementem była piramida, w której środku, poniżej poziomu ziemi, znajdowała się komora grobowa. Do dziś budzą wiele pytań kwestie związane z obróbką kamieni na budowę piramid, kwestie transportu i dźwigania potężnych bloków. Od III tysiąclecia Egipcjanie posługiwali się pismem. Były trzy rodzaje pisma: hieroglify - święte pismo o charakterze obrazkowym; pismo hieratyczne - kapłańskie, będące uproszczeniem hieroglifów: pismo demotyczne /od słowa demos - lud/ - ludowe, które powstało dopiero w I tysiącleciu. W III tysiącleciu powstał też kalendarz egipski. Był to kalendarz rolniczy. Zawdzięczał on swoje powstanie obserwacjom wylewów Nilu, powtarzającym się przeciętnie co 365 dni. Wylew Nilu w okolicach Memfis /stolica Starego Państwa/ zbiegał się ze słonecznym wschodem gwiazdy Sothis /Syriusz/. Dniem tym oznaczano początek roku. Rok dzielono na trzy pory: wylewu, siewu i zbiorów. Następnie dzielono je na dwanaście trzydziestodniowych miesięcy, uzupełnianych pięcioma dniami dodatkowymi. Taki rok urzędowy był jednak prawie o 6 godzin krótszy od roku astronomicznego. Cztery lata dawały 1 dzień spóźnienia, by dopiero po 1460 latach początek roku i wschód Syriusza wypadał w ten sam dzień. Ten kalendarz odegrał ważną rolę przy ustalaniu chronologii egipskiej, jak i chronologii całego starożytnego Wschodu.

(źródło: http://www.historia.net.pl/modules.php?op=modload&name=Subjects&file=index&req=viewpage&pageid=4)
 

Egipt

 

Egipt to jedno z najbardziej znanych państw starożytnych (obok Grecji i Rzymu). Wraz ze swoimi faraonami, religią i piramidami zachwycało ludzi przez wieki.

Położenie geograficzne

Cywilizacja starożytnego Egipt rozwinęła się w Afryce, w dolinie Nilu. Rzeka ta była najważniejszym czynnikiem powodującym osiedlenie się akurat w tym miejscu. Nil wylewał na jesień, przez co (nanoszenie mułów rzecznych użyźniających glebę) możliwe było prowadzenie rolnictwa (uprawiano: pszenicę, jęczmień, len, ogórki, cebula, melon, bób). Egipt bogaty był w surowce naturalne: piaskowiec, alabaster, granit, złoto i miedź, za to nie miał drzew (potrzebne cedry sprowadzano z Libanu).

PoczÄ…tki

Około IV tysiąclecia nastąpiło pustynienie obszaru Afryki (powstała m.in. Sahara) co spowodowało przenoszenie się ludności na teren doliny Egiptu. Zasiedlany był głównie teren delty Nilu - jego dolina i oaza Fajum. Około roku 3100 Górny Egipt (ten na południu, przy pierwszej katarakcie) podbił Dolny. Dzieje Egiptu możemy podzielić na 4 okresy:
* stare państwo
* średnie państwo
* nowe państwo
* epoka późna
Pomiędzy poszczególnymi epokami były epoki przejściowe. Takiego podziału dokonał już Egipcajnin Mateon. W Egipcie było 30 dynastii.

Ustrój społeczny

Per aa, czyli faraon, na początku był to pałac królewski. Dopiero później nazwa faraon nabrała znaczenia władcy i kapłana. Z początku ustrojem starożytnej Grecji była monarchia patriarchalna (forma rządów w której król zarządza państwem jako swoją ojcowizną a urzędy obsadza krewnymi. Monarchia ta zmieniła się z czasem w monarchię despotyczną (forma rządów w której władza panującego jest niczym nieograniczona.

Społeczeństwo

Społeczeństwo w Egipcie dzieliło się na grupy społeczne zróżnicowane pod względem uprawnień i funkcji. Obraz społeczeństwa egipskiego bardzo dobrze pokazuje tak zwana piramida społeczna:


a/ faraon - władca państwa i najwyższy kapłan.
b/ kapłani - czcili bóstwa zoomorficzne (przedstawianie bóstw w postacii zwierząt), ich obowiązkiem było odprawianie kultu, za co dostawali ziemie, nie musieli również pracować.
c/ urzędnicy - mieli sprawować kontrolę nad tym co się dzieje w państwie, ściągać podatki od chłopów, otrzymywali wynagrodzenie w formie ziemi.
d/ armia - za żołd walczyła i broniła kraju przed najeźdzcami.
e/ chłopi - pracowali na polu, musieli część plonów oddać faraonowi, gdyż ziemię tylko od niego dzierżawili.
f/ niewolnicy - byli wykorzystywani do najcięższych robót, między innymi w kopalni.

Sposób pochówku

Egipcjanie chowali swoich zmarłych (tych najważniejszych) na 3 sposoby:
- w mastabach, czyli w grobowcach w kształcie prostopadłościanu z wydrążonym tunelem, w którym chowano ciało
- w piramidach
- w grobowcach wykutych w skale (w nowym państwie)

(źródło: http://www.antyk.terramail.pl/strony/egipt.html)

 

(źródło: http://gorznowykresy.webpark.pl/egipt.html)

Zjednoczenie Egiptu było jednym z najważniejszych wydarzeń w historii. Jednak jego przebieg pozostaje polem do szerokich dyskusji. Przypominam, że Egipt zawsze był podzielony na dwie krainy - Dolny Egipt (Delta Nilu) i Górny Egipt (reszta kraju). Różniły się one pod względem kultury, roślinnosci, religii. Symbolem tej dwoistości zjednoczonego kraju była korona faraonów.
Pierwszą dynastią, prawdopodobnie zjednoczonego już Egiptu, była Dynaztia "Zerowa". Jej władcy mieli swe groby w Górnym Egipcie, w Abydos, a stolicę w leżącym obok Tiis. Ostatnim władcą dynastii był Skorpion, którego grób znaleziono w Sakkarze, czyli na północy. Być może nastąpił wtedy ponowny podział kraju.


Następni dwaj faraonowie to pierwsi władcy I dynastii, Narmer i Aha, obaj utożsamiani przez badaczy z legendarnym Menesem, założycielem Memfis. Wiele jest dowodów na to, choć w większości pośrednich, że to oni dokonali ostatecznego zjednoczenia. Zapewne dokonał tego Narmer, a Aha utrwalił ten stan. Wszystkie dowody archeologiczne wskazują na to, że ośrodkiem jednoczącym był Górny Egipt, którego królowie najpierw zjednoczyli południe, a potem sięgnęli po terytorium Delty. Działo się to wszystko ok. 3100 roku.
Jednym z takich dowodów jest "paleta Narmera". Przedstawiony na niej król pokazany jest jako władca Górnego Egiptu, który pokonuje ludzi z Dolnego. Z kolei obrazek u góry ukazuje możliwy w czasach I dynastii wygląd świątyni w Hierakonpolis, stolicy Skorpiona.

 

Czasy III i IV dynastii to dla Egiptu czas rozkwitu, dobrobytu i wypraw obfitujących w łupy. Stolicą kraju było Memfis, a jego nekropolią były leżące na zachodnim brzegu Sakkara i Giza. W tamtych czasach władza królewska była silna, faraon był bogiem... To tyle historii, czas na opowieść...
Dawno, dawno temu żył faraon zwany Dżoserem, który miał kanclerza o imieniu Imhotep. Kiedy faraon pomyślał, że czas przygotować dla siebie grobowiec i zlecił jego wykonanie swemu ukochanemu wezyrowi. Imhotep pomyślał trochę, a że bardzo kochał króla, postanowił zbudować mu grobowiec godny sześciu faraonów. Kazał więc zbudować sześć grobów jeden na drugim i tak powstała pierwsza na świecie piramida, zwana przez nas schodkową. Faraon Dżoser był bardzo szczęśliwy, a także lud Egiptu był dumny ze swego wezyra. Z czasem sam Imhotep został bogiem i zaczęto budować mu kaplice. Działo się to ok. 4700 lat temu...
Jak każdy grobowiec, także ten i następców Dżosera, był otoczony innymi budowlami, z których najważniejsza była świątynia faraona. To w niej co dziennie kapłani moglili się za i do zmarłego faraona, i zostawiali mu pożywienie.

 

 

Minęło nieco czasu, kiedy założyciel IV dynastii, faraon Snofru, zapragnął przewyższyć swego poprzednika. W tym celu nakazał budowę piramidy podobnej do Dżosera, tyle że wyższej. Niestety, gdy piramida była już gotowa, osunęła się pod nią ziemia i piramida pękła, a sufit w komorze grobowej groził zawaleniem. Snofru rozkazał budować drugą piramidę w innym miejscu. Miała to być strzelista budowla w formie ostrosłupa. Jednak, gdy osiągnęła już znaczne rozmiary, budowniczowie stwierdzili, że dalsza budowa grozi zawaleniem, gdyż ściany były zbyt strome. Zmniejszyli wtedy nachylenie dobudowanego wierzchołka i tak powstała piramida łamana. Nie podobało się to faraonowi i stwierdził, że jeszcze poczeka z wizytą u Ozyrysa. Nakazał budowę trzeciej piramidy, jednak wystarczająco płaskiej, by obyło się bez łamańców. No i wreszcie powstał grobowiec, który zadowolił Snofru, i tam go pochowano.

 

Około roku 2600 na tronie Egiptu zasiadł niejaki Cheops. Miał on zapewne lepszych architektów niż tata, bo za pierwszym podejściem wybudował to cudo, które stoi do dziś. Na obrazku to ta piramida po prawej. Jego syn, Chefren, niedługo potem zbudował sobie obok drugą, taką samą. Do tego przypisuje mu się budowę Wielkiego Sfinksa, oraz Świątyni Sfinksa i alei łączącej z nią świątynię przy piramidzie. Jego syn, Menkaure, nie był juz tak ambitny, i jego piramida jest znacznie skromniejsza. Ich następcy budowali jeszcze czasem piramidy, ale generalnie woleli się ukryć po śmierci, a nie wystawiać na widok świata i rabusiów grobów.

 

 

Teby zostały stolicą Egiptu 4000 lat temu, gdy panująca tam dynastia, zwana IX-tą, zjednoczyła ponownie kraj pod swoim berłem. Nastał wtedy czas Średniego Państwa i panowania XI i XII dynastii. Wtedy też do głównego panteonu Egiptu wszedł Amon, najważniejszy bóg Teb.


Jednak złote lata miasto przeżyło pod rządami XVIII dynastii. Jej królowie wypędzili okupujących Deltę Hyksosów i dokonali ponownego zjednoczenia Egiptu. Przy okazji tego wypędzania pognali za uciekinierami aż do Eufratu, rozpoczynając tym samym okres imperium. Panowało wtedy wielu władców, o których warto wspomnieć z racji sławy, niekoniecznie zasłużonej:
- Jahmes (1534-1509) - Założył XVIII dynastę, zdobył Awaris, stolicę Hyksosów, wyprawiał się do Palestyny i Nubii.
- Hatszepsut (1467-1445) - Kobieta na tronie, to był dość rzadki widok w Egipcie. Ogłosiła się faraonem, skończyła się jej regencja. Odsunęła pasierba od władzy, przypięła brodę i zbudowała świątynię w Tebach Zachodnich.
- Totmes III (1467-1413) - Przejął władzę dopiero po śmierci Hatszepsut i od razu kazał wymazać jej imię ze wszystkich inskrypcji. prawie co roku się wyprawiał do Palestyny, Syrii, Libii i Nubii. Oczywiście wiele świątyń wybudował i upiększył, nie wracał przecież z wypraw z pustymi rękami.
- Amenhotep III (1379-1341) - Dużo wojował i budował, najsłynniejsze są dwa jego posągi zwane Kolosami Memnona. Pozostawił bogate archiwum z korespondencją międzynarodową.
- Amenhotep IV (1341-1324) - radzę zajrzeć do Achetaton!
- Tutankhamon (1323-1314) - Hm... No cóż, był tak mało znaczącym królem, że nawet rabusie o nim zapomnieli... Dzięki temu możemy podziwiać jego sarkofag (kamienny, w środku drewniany), piękne malowidła z nim i Ozyrysem w rolach głównych, no i wspaniałą maskę pośmiertną.

Po czasach XVIII dyn. Teby nadal pozostawały ważnym miastem, szczególnie ze względu na znajdującą się tam siedzibę Amona. W późniejszych czasach Teby zostały stolicą Górnego Egiptu, gdy władzę przejęli arcykapłani Amona. Niestety, w VII w. Teby złupili Asyryjczycy, i od tego czasu miasto podupadało. Dziś pozostały po nim ruiny kompleksów świątyń Amona w Luksorze i Karnaku, oraz świątynie grobowe i grobowce faraonów w nekropolii na zachodnim brzegu (Dolina Królów i okolice).
Poniżej kilka rekonstrukcji świątyń tebańskich i rzut oka na plan typowej świątyni.

 

 

Amenhotep IV Echnaton był na pewno najbardziej "specyficznym" faraonem. Pewnego dnia doznał on objawienia i stwierdził, że nie ma innych bogów prócz Atona, Wielkiej Tarczy Słonecznej. Gdy tylko doszedł do władzy po śmierci Amenhotepa III, zmienił imię na Echnaton ("Światłość Atona"), a wkrótce potem wybudował na gołej pustyni miasto, nazwane Achetaton ("Horyzont Atona").


Miasto było zaplanowane i wybudowane w jednym celu - ku czci Atona i jego Najwyższego Kapłana, było zatem pełne świątyń i pałaców. Oczywiście również cała administracja została tu przeniesiona, a także zwykła ludność, rzemieślnicy czy kupcy, szybko wznieśli tam swoje siedziby, miasto zatem bardzo szybko się rozrosło.
Rządy Echnatona odcisnęły jednak negatywne piętno na Egipcie. Faraon zwalczał kulty innych bogów, co szczególnie nie podobało się kapłanom Amona w Tebach, a także zwykłym obywatelom. Co gorsze, faraon praktycznie odciął się od spraw państwa, by wszelkie swe siły oddać na służbę Atonowi. Ucierpiały wtedy sprawy wewnętrzne Egiptu, ale najbardziej kwestie polityki zagranicznej. Egipt, który za panowania Amenhotepa III osiągnął apogeum swej potęgi, za czasów Echnatona utracił Palestynę i wpływy w Syrii, a co może ważniejsze dla historii, nie dotrzymał sojuszu z Mitanni, które atakowane z dwóch stron na próżno wzywało sojusznika na pomoc.
Warto wspomnieć o rodzinie faraona. Jego ukochaną żoną była Nefertiti (Nefretete), okrzyknięta dziś najpiękniejszą Egipcjanką. Z kolei jego najstarszym synem był Tutankhaton, któremu kapłani tebańscy wkrótce zmienili imię.
Bo monoteistyczna religia Echnatona zakończyła się wraz ze śmiercią jej twórcy. Bardzo szybko wprowadzono dawne porządki, Achetaton zostało opuszczone i zniszczone, a imię Echnatona wytarte z wszelkich napisów. Na szczęście dzięki temu zachowało się do dziś archiwum, zawierające korespondencję Echnatona i jego ojca z dworami królewskimi Babilończyków, Mitannijczyków, Hetytów, a nawet wybijających się wtedy ku potędze Asyryjczyków.
Obrazek na górze pokazuje centrum Achetaton z widokiem na Małą Świątynię i "wiadukt" łączący pałac ze świątynią, pozwalający faraonowi odwiedzać Atona, kiedy miał ochotę. Poniżej rekonstrukcja Małej Świątyni Atona i dzielnicy mieszkalnej.

 

 

Ach, wielki Ramzesie !
Aż kochać cię chce się !

Ramzes II jest jednym z najsłynniejszych faraonów, ale w przeciwieństwie do Tutankhamona robił wszystko, żeby na takie miano zasłużyć. Panował prawie przez cały XIII wiek i przez ten okres zdążył wiele zrobić. Prawdopodobnie dzięki jego wspaniałym rządom skarbiec dość mocno opustoszał i potem nie było czym opłacać najemnikó, ale czego się nie robi dla sławy!
Oto kilka faktów i legend związanych z jego osobą. Nie będę wnikał, które są które :-))
- bardzo dużo budował w całym Egipcie, wystawił mnóstwo pomników (głównie własnych) oraz upiększał świątynie i wznosił nowe (głównie własne)
- zbudował od zera nową stolicę i nazwał ją "Dom Ramzesa"
- być może przy budowie nowego miasta pracowali Izraelici - Biblia coś o tym niejasno wspomina
- to za jego rządów nastąpiły plagi egipskie, a Żydzi uciekli przez Morze Trzcin
- wyprawił się do Syrii i stoczył z Hetytami bitwę pod Kadesz, którą się potem chwalił, a prawdopodobnie ją przegrał
- pokonał Libijczyków pod El-Alamein
- spłodził ponad 100 synów
- przez połowę życia cierpiał na artretyzm i bolały go zęby

Poniżej widać niektóre efekty jego działań - reliefy z mniejszej świątyni Amona w Tebach pokazujące go na rydwanie, świątynię w Abu Simbel oraz jego świątynię grobową z nekropolii tebańskiej.

 

 

 

... [ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

dietanamase.keep.pl