Emisja Głosu II, Wymowa Mówienie Dykcja Impostacja, Emisja głosu

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Warunki prawidłowej emisji głosu

Na emisję głosu składa się zespolona czynnoć oddychania, fonacji i artykulacji w połączeniu ze zjawiskami rezonansu w przestrzeniach rezonacyjnych klatki piersiowej, krtani i nasady. Celem programu nauki emisji głosu jest:
- opanowanie prawidłowego toru oddechowego,
- prawidłowa czynność fonacyjna z właściwym używaniem rezonatorów,
- wyraźna artykulacja.

Oddychanie w spoczynku jest odruchem bezwarunkowym i nie zależy od naszej woli. Natomiast podczas fonacji sposób oddychania utrwala się na podstawie powtarzających się odruchów warunkowych i przechodzi w nawyk. Ważne jest wypracowanie nawyku prawidłowego, gdyż wadliwe nawyki z trudnością udaje się zmienić. Z trzech typów (torów) oddychania, przedstawionych schematycznie na ryc. 5 a, b, c w części Podstawowe Ćwiczenia Oddechowe, najbardziej ekonomicznym dla fonacji jest oddychanie całościowe (piersiowo-brzuszne) zwane również przeponowo-żebrowym. Podczas wdechu następuje bowiem równomierne poszerzenie całej klatki piersiowej wspomagane niewielką pracą przepony.

Bardzo przydatne dla osób zawodowo posługujących się głosem, nie tylko dla śpiewaków, jest opanowanie i regulacja oddechu zwana w wokalistyce podparciem oddechowym. Polega ono na świadomym zwolnieniu fazy wydechowej za pomocą kontrolowanego napięcia mięśni oddechowych. Zjawisko to jest aktem wyjątkowym w organizmie, gdyż wymaga jednoczesnego działania mięśni przeciwstawnych: wdechowych i wydechowych.

Sposób oddychania ma decydujący wpływ na wszystkie czynności emisji, a szczególnie wpływa na funkcjonowanie fałdów głosowych. Sposób przejścia fałdów głosowych z ustawienia oddechowego do fonacji powinien być miękki, bez zbytnich napięć w obrębie krtani. Uzyskane w efekcie wytrwałych ćwiczeń fonacyjnych (Podstawowe Ćwiczenia Fonacyjne) siła, wytrzymałość i elastyczność mięśni krtaniowych spowoduje, że tworzony głos będzie nośny, "giętki". Dźwięk tworzony w krtani nabierze barwy i siły w rezonatorach (patrz Anatomia i fizjologia narządu głosu (krtani), których właściwe używanie jest ważnym elementem prawidłowej emisji głosu. Wszystkie rezonatory stanowią jeden system. W wokalistyce podparcia dźwiękowego ocenia się na podstawie odczucia drgań kości czaszki, czy zatok przynosowych (Podstawowe Ćwiczenia Fonacyjne: ćwiczenie IX i X). Drgania rezonatorów głosowych oddziałują na pola czuciowe, szczególnie leżące nad górnymi siekaczami. Śpiewacy i osoby szkolone głosowo odczuwają dźwięk na przodzie (podniebieniu twardym). Określają to jako wyprowadzenie dźwięku do przodu, które świadczy o prawidłowym opanowaniu technik posługiwania się głosem. Równie ważnym warunkiem dobrej emisji jest sprawność aparatu artykulacyjnego (Podstawowe Ćwiczenia Artykulacyjne), głównie języka, warg i podniebienia miękkiego. Elastyczność tych mięśni i szybkość ruchów artykulacyjnych decydują o ich precyzji. Osoby zatrudniane do pracy w zawodach wymagających dużego wysiłku głosowego powinny charakteryzować się sprawnym aparatem artykulacyjnym. Choroby powodujące zaburzenia czynności rezonatorów np. stany zapalne zatok przynosowych, skrzywienie przegrody nosa lub nieprawidłowe nawyki fonacyjno-artykulacyjne, w znacznym stopniu obniżają jakość głosu. Narządy odpowiedzialne za emisję głosu stanowią jedną całość. Nieprawidłowy przebieg czynności w jednym z tych narządów pociąga za sobą zaburzenia funkcji pozostałych. Natomiast uzyskane w efekcie wytrwałych ćwiczeń oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych siła, wytrzymałość i elastyczność mięśni zapobiegają czynnościowym zaburzeniom głosu. Zaburzenia te mogą występować pod postacią:
- dysfonii hyperfunkcjonalnej, charakteryzującej się wzmożonym napięciem mięśni krtani;
- dysfonii hypofunkcjonalnej, gdy siła mięśni krtani jest osłabiona;
- dysfonii dysfunkcjonalnej, która charakteryzuje się brakiem koordynacji między oddychaniem, fonacją, artykulacją i czynnością rezonatorów.

Zaburzenia czynnościowe nie leczone, dłużej trwające przyczyniają się do powstawania schorzeń organicznych krtani (guzki głosowe, zmiany przerostowe fałdów przedsionkowych lub głosowych). Kolejnym warunkiem prawidłowej emisji głosu jest właściwe używanie rezonatorów, dzięki którym głos nabiera barwy i siły zamieniając się w dźwięk artykułowany. Wszystkie rezonatory stanowią jeden system. W wokalistyce istnieje pojęcie podparcia dźwiękowego, które ocenia się na podstawie odczucia drgań kości czaszki, czy zatok przynosowych. Drgania rezonatorów głosowych oddziałują na pola czuciowe, szczególnie leżące nad górnymi siekaczami. Śpiewacy i osoby szkolone głosowo odczuwają dźwięk na przodzie (podniebieniu twardym). Określają to jako wyprowadzenie dźwięku do przodu, które świadczy o prawidłowym opanowaniu technik posługiwania się głosem. Choroby powodujące zaburzenia czynności rezonatorów np. stany zapalne zatok przynosowych, skrzywienie przegrody nosa lub nieprawidłowe nawyki fonacyjno-artykulacyjne, w znacznym stopniu obniżają jakość głosu. Równie ważnym warunkiem dobrej emisji jest sprawność aparatu artykulacyjnego, głównie języka, warg i podniebienia miękkiego. Elastyczność tych mięśni i szybkość ruchów artykulacyjnych decydują o ich precyzji. Osoby zatrudniane do pracy w zawodach wymagających dużego wysiłku głosowego powinny charakteryzować się sprawnym aparatem artykulacyjnym. Narządy odpowiedzialne za emisję głosu stanowią jedną całość. Nieprawidłowy przebieg czynności w jednym z tych narządów pociąga za sobą zaburzenia funkcji pozostałych. Ważne jest więc wypracowanie prawidłowego sposobu oddychania, który ma bezpośredni wpływ na tworzenie głosu. W następnych częściach przedstawione są podstawowe ćwiczenia oddechowe, fonacyjne i artykulacyjne, których systematyczne wykonywanie zapewni wypracowanie prawidłowego sposobu emisji głosu. Wszystkie ćwiczenia są proste, możliwe do przeprowadzenia samemu i nie wymagają nadzoru specjalisty.

Propozycja ćwiczeń wspomagających prawidłową emisję głosu

Podstawowe ćwiczenia relaksacyjne

Istotnym celem poniżej opisanych ćwiczeń jest rozluźnienie wewnętrznego napięcia, w wyniku którego zmniejszają się negatywne emocje, takie jak lęk, złość, gniew czy zawiść. Ćwiczenia relaksacyjne to wszelkie metody i sposoby uzyskiwania stanu fizycznego i psychicznego odprężenia, czyli tzw. stanu relaksu. W potocznym rozumieniu relaks określany jest jako rozluźnienie, odprężenie.

Stosując odpowiednie techniki relaksacyjne, osiągniemy pożądany w dzisiejszych czasach spokój wewnętrzny i harmonię. Jeśli rozluźniamy się 2–3 razy dziennie, nasze ciało ma czas, aby znaleźć swoją wewnętrzną równowagę i radość. Mamy wtedy więcej możliwości, aby dać sobie radę z problemami dnia codziennego, które powodują napięcie nerwowe.

Afirmacje bądź wyobrażenia stosowane podczas relaksacji wywołują lepsze nastawienie do siebie, życia i ludzi. Daje nam to możliwość o wiele lepszego analizowania i rozwiązywania problemów oraz spojrzenia na nie z dystansu. Te wszystkie korzyści możemy uzyskać dzięki regularnej praktyce relaksacji.

Polecanym zestawem ćwiczeń relaksacyjnych jest Relaksacja progresywna według Jacobsona (bezpłatny plik z nagraniem: ). Można je wykonywać samodzielnie. Jest to technika relaksacji, która opiera się na założeniu, że ciało i umysł tworzą niepodzielną całość. Jedność psychiczna wyraża się m.in. tym, że zaburzenia psychiczne i napięcia emocjonalne powodują zaburzenia równowagi neurohormonalnej i wpływają na wzrost napięcia mięśniowego. Z kolei doprowadzenie do rozluźnienia mięśni pozwala na uzyskanie zmniejszenie napięcia emocjonalnego.

Poniżej prezentujemy proste ćwiczenia relaksacyjne, które można stosować w momencie nadmiernej kumulacji napięć psychofizycznych w naszym ciele.

Ćwiczenie I
Ćwiczenia świadomości ciała:

• połóż się na plecach na równym podłożu,
• ręce wyprostuj wzdłuż tułowia, nogi wyprostowane,
• zamknij oczy, wycisz się i rozluźnij,
• powoli i spokojnie przenieś uwagę na poszczególne części ciała, postaraj się napiąć, a następnie rozluźnić mięśnie całego ciała w określonej kolejności
– zacznij od głowy, twarzy, szyi, karku,
– następnie schodź coraz niżej (klatka piersiowa, brzuch, ręce, nogi, aż po stopy),
• pamiętaj, że jest to systematyczne napinanie, a następnie rozluźnianie poszczególnych grup mięśni,
• kiedy poczujesz całkowite odprężenie i rozluźnienie, możesz otworzyć oczy.

Ćwiczenie II
Ćwiczenia świadomości dźwięków:

• usiądź lub połóż się wygodnie na równym podłożu,
• zamknij oczy,
• uspokój swój oddech, oddychaj równo i spokojnie,
• skoncentruj swoją uwagę na świecie zewnętrznym,
– uświadom sobie dochodzące do Twoich uszu dźwięki bez oceniania i myślenia o nich,
– usłysz śpiew ptaków za oknem, rozmowę za ścianą, zabawę dzieci na placu zabaw czy przejeżdżający samochód,
• kiedy poczujesz całkowite odprężenie i rozluźnienie, możesz otworzyć oczy.

Ćwiczenie III
„Strzepywanie napięcia”:
• stań swobodnie z opuszczonymi rękoma,
• zaciśnij pięści, podnieś barki i ramiona do góry, jednocześnie wdychając powietrze przez nos,
• zatrzymaj powietrze na krótką chwilę, po czym szybko i energicznie opuść ramiona, jednocześnie rozluźniając pięści i wydychając powietrze przez stulone usta. Powtórz ćwiczenie kilkakrotnie.

Ćwiczenie IV
Ćwiczenia świadomości i wyregulowania oddechu:

• przyjmij najwygodniejszą dla siebie pozycję (usiądź lub połóż się),
• obserwuj swoje ciało, podczas oddychania,
– skup uwagę na mechanizmie oddychania, tj. w jaki sposób powietrze wpływa do nosa, a następnie z niego wypływa,
– pamiętaj, że to nie jest ćwiczenie oddechowe, ale świadomości, dlatego staraj się nie ingerować w wykonywane czynności (nie spłycaj i nie pogłębiaj oddechu),
– Twoim zadaniem jest jedynie jego obserwacja.
Ćwicz przez kolejne 5 minut.

Podstawowe ćwiczenia oddechowe

Celem zaproponowanych ćwiczeń jest wyrobienie właściwych nawyków oddechowych tzn. wyćwiczenie właściwego toru oddechowego niezbędnego podczas wykonywania zawodów związanych z pracą głosem. Dla zrozumienia sensu tych ćwiczeń należy przeanalizować przedstawione poniżej 3 typy (tory) oddychania (ryc. 5a, b, c).

Rycina 5a. Typ oddychania piersiowy - podczas wdechu poszerzają się

głównie górne obszary klatki piersiowej, następuje uniesienie ramion i łopatek,

w dalszej fazie następuje podciągnięcie brzucha. Tor taki nie jest prawidłowy.

Rycina 5b. Typ oddychania brzuszny - podczas wdechu rozszerzają się jedynie

dolne partie płuc, część górna klatki piersiowej nie pracuje,

brzuch wypychany jest na zewnątrz. Tor taki nie jest prawidłowy.

Rycina 5c. Typ oddychania piersiowo-brzuszny (całościowy) - podczas wdechu następuje

równomierne poszerzenie całej klatki piersiowej wspomagane niewielką pracą przepony.

Tor taki jest optymalny dla prawidłowej pracy narządu głosu.

Przed przystąpieniem do ćwiczeń należy ocenić dotychczasowy sposób oddychania. W tym celu należy stanąć przed lustrem tak, aby widoczna była twarz i tułów. Następnie należy wciągnąć powietrze, które pozwoliłoby na wypowiedzenie frazy np. dzisiaj jest ładna pogoda. Oceny dokonujemy bezpośrednio po wykonaniu wdechu, przed przystąpieniem do mówienia. Zwracamy uwagę na ramiona czy podczas wdechu zostały uniesione, oraz na klatkę piersiową w jakim obszarze została maksymalnie poszerzona. Przy prawidłowo wykonanym wdechu ramiona są ustalone, nie zmieniają swojej pozycji, natomiast klatka piersiowa wypełnia się równomiernie, rozszerzając jednoczenie na boki w swej części dolnej. Dokonane spostrzeżenia pozwolą nam na ustalenie, czy przystępując do ćwiczeń będziemy doskonalić dotychczasowy, prawidłowy sposób oddychania, czy zmieniać, eliminując nieprawidłowe nawyki oddechowe.

Zasady ogólne dotyczące ćwiczeń oddechowych
- ćwiczenia należy wykonywać przynajmniej dwa razy dziennie,
- ćwiczenia należy wykonywać przed jedzeniem lub przynajmniej godzinę po posiłku,
- przed przystąpieniem do ćwiczeń oddechowych należy rozluźnić mięśnie szyi (swobodne skręty głowy w prawo i w lewo, ruch okrężny głową, chowanie głowy w ramionach),
- podczas ćwiczeń należy zachować swobodną pozycję ramion i barków (bez czynnego unoszenia ramion),
- podczas ćwiczeń nie należy odchylać głowy do tyłu; głowa powinna być lekko pochylona do przodu,
- nigdy nie należy wydychać całego nabranego powietrza.

Ćwiczenie I (fot. 2a i 2b)
- połóż się na plecach na twardym, równym podłożu,
- jedną dłoń połóż w órnej części klatki piersiowej (na mostku), drugą pośrodku, pomiędzy łukami żebrowymi,
- wykonaj wdech nosem i swobodny wydech ustami (powtórz ćwiczenie kilkakrotnie),
- kontroluj dłońmi wypełniającą się powietrzem klatkę piersiową,
- wykonaj szybki wdech ustami i nosem, starając się doprowadzić powietrze do najniższych pięter klatki piersiowej (dłoń leżąca pomiędzy łukami żebrowymi powinna unosić się zdecydowanie, natomiast leżąca w górnej części klatki piersiowej w znacznie mniejszym stopniu),
- napnij mięśnie brzucha starając się przez moment zatrzymać powietrze w płucach,
- wydychaj powietrze bardzo wolno przez lekko rozchylone usta.

Fot. 2a. Wdech - klatka piersiowa i brzuch wypychane są ku górze,

dłonie kontrolują ruchy klatki piersiowej i brzucha

Fot. 2b. Wydech - brzuch zapada się,

dłonie kontrolują ruchy klatki piersiowej i brzucha

Ćwiczenie II (fot. 3a i 3b)
- połóż się na plecach na twardym, równym podłożu,
- na brzuchu połóż książkę (średniej wielkości i wagi, w miarę ćwiczeń możesz stopniowo zwiększać obciążenie),
- wykonaj wdech ustami i nosem tak, aby książka uniosła się,
- zatrzymaj na moment książkę w najwyższym punkcie,
- wykonaj wolny wydech tak, aby książka płynnie obniżała się,
- powtórz ćwiczenie wymawiając przy wydechu wydłużoną głoskę fff...

Fot. 3a. Wdech - książka wypychana jest ku górze

Fot. 3b. Wydech - książka powoli opada

Ćwiczenie III
- połóż się na plecach na twardym równym podłożu, jak w ćwiczeniu II,
- na brzuchu połóż książkę,
- wykonaj wdech ustami i nosem tak, aby książka uniosła się,
- w trakcie wydechu zrób kilka pauz, utrzymaj książkę przez 2-3 sekundy na tej samej wysokości,
- powtórz ćwiczenie wymawiając przy wydechu głoskę fff... lub sss...

Ćwiczenie IV (fot. 4a i 4b)
- stań przed lustrem na lekko rozstawionych nogach,
- obejmij dłońmi boki klatki piersiowej (na wysokości dolnej części żeber) tak, aby kciuki były zwrócone do tyłu,
- wykonaj szybki, pełny wdech ustami i nosem rozsuwając żebra w bok z równoczesnym wysunięciem powłok brzusznych do przodu,
- wciągnięte powietrze wydychaj wolno i równomiernie,
- powtórz ćwiczenie wymawiając przy wydechu wydłużoną głoskę fff...lub sss... .

Fot. 4a. Wdech - żebra rozsuwają się na boki, brzuch wysuwa się do przodu, dłonie oddalają się od siebie

Fot. 4b. Wydech - żebra i brzuch powoli wracają do pozycji wyjciowej, dłonie zbliżają się do siebie

Ćwiczenie V
- stań przed lustrem na lekko rozstawionych nogach,
- obejmij dłońmi boki klatki piersiowej, jak w ćwiczeniu IV,
- wykonaj szybki, pełny wdech ustami i nosem,
- napnij mięśnie brzucha zatrzymując przez moment wciągnięte powietrze,
- rozpocznij fazę wydechu, wypuszczając powietrze wolno i równomiernie,
- ćwiczenie wykonuj przy całkowitym rozluźnieniu mięśni szyi,
- powtórz ćwiczenie wymawiając przy wydechu głoskę fff... lub sss... (fot. 4a i 4b).

Ćwiczenie VI
- wykonaj wdech jak w ćwiczeniu V zatrzymując przez moment wciągnięte powietrze,
- powietrze wypuszczaj wolno, w trakcie wydechu zrób kilka pauz,
- powtórz ćwiczenie wymawiając głoskę sss..., przerwij wymawianie głoski kilka razy robiąc 2-3 sekundowe pauzy.

Ćwiczenie VII
- stań swobodnie w lekkim rozkroku, ręce ułóż wzdłuż tułowia,
- wykonaj szybki, pełny wdech z równoczesnym uniesieniem ramion w bok,
- powietrze wydychaj wolno, równomiernie opuszczając ręce do pozycji wyjściowej.

Ćwiczenie VIII (fot. 5a i 5b)
- stań swobodnie,
- jedną rękę połóż na brzuchu, drugą, trzymając zapaloną świecę, umieść w odległości około 20-25 cm od twarzy na wysokości ust,
- wykonaj szybki, pełny wdech ustami i nosem,
- powietrze wydychaj równomiernie dmuchając tak, żeby utrzymać jak najdłużej odchylony płomień świecy,
- powtórz ćwiczenie dmuchając na płomień tak, by rytmicznie pochylał się i podnosił.

Fot. 5a. Wdech - dłoń kontroluje ruchy przepony

Fot. 5b. Wydech - strumień powietrza odchyla płomień świecy

Ćwiczenie IX (fot. 6a i 6b)
- stań prosto i swobodnie,
- jedną dłoń połóż na brzuchu, drugą, trzymając kartkę papieru lub kłaczek waty, ustaw w odległości około 20-25 cm na wysokości ust,
- wykonuj naprzemienne szybkie wdechy i intensywne krótkie wydechy,
- podczas krótkich wydechów dmuchaj mocno na kartkę papieru (kłaczek waty) tak, by równomiernie odchylała się o pewien niewielki kąt,
- szybkie wydechy wykonuj tak, by pracować intensywnie przeponą i mięśniami tłoczni brzusznej (podczas krótkiego wydechu musisz czuć krótką intensywną pracę mięśni brzucha), szybkie wydechy kontroluj drugą ręką położoną na brzuchu (musisz czuć krótkie odepchnięcia dłoni),
- stopniowo zwiększaj tempo wydmuchów,
- pamiętaj, aby podczas fazy wydechu nie wydmuchiwać całkowicie do końca nabranego powietrza, zawsze powinien pozostać jego mały zapas,
- ćwiczenie wykonuj swobodnie, bez wysiłku, w stałym spokojnym rytmie.

Fot. 6a. Wdech - dłoń kontroluje pracę przepony

Fot. 6b. Wydech - strumień powietrza odchyla kartkę papieru

tym mocniej im silniejszy jest wydech,

dłoń kontroluje pracę przepony i mięśni tłoczni brzusznej

Warunkiem przejścia do następnych ćwiczeń emisji głosu - fonacyjnych jest opanowanie prawidłowego sposobu nabierania powietrza i właściwego nim gospodarowania przy wydechu, czego sprawdzianem może być czas fonacji powyżej 20 sekund.

Podstawowe ćwiczenia fonacyjne

Po opanowaniu prawidłowego toru oddechowego i właciwego gospodarowania powietrzem przy wydechu można rozpocząć ćwiczenia fonacyjne (głosowe) i artykulacyjne. Ważną składową tych ćwiczeń jest uruchomienie i prawidłowe wykorzystanie rezonatorów nad- i podkrtaniowych, w których dźwięk generowany w krtani ulega wzmocnieniu.

Ćwiczenie I
- stań przed lustrem,
- wykonaj pełny wdech,
- zatrzymaj na moment wciągnięte powietrze,
- długi wolny wydech rozpocznij z równoczesnym wymawianiem głoski aaa...,
- utrzymaj fonację głoski a jak najdłużej,
- powtórz ćwiczenie wymawiając na wydechu inne samogłoski.

Ćwiczenie II
- stojąc przed lustrem wykonaj pełny wdech,
- na wydechu wybrzmiewaj połączone samogłoski aaoouuaaoouu...,
- pamiętaj żeby podczas wykonywania tego ćwiczenia wyraźnie otwierać usta,
- powtórz ćwiczenie łącząc w trakcie fonacji inne samogłoski.

Ćwiczenie III
- stań swobodnie w lekkim rozkroku, ręce ułóż wzdłuż tułowia,
- wykonaj szybki wdech z wyrzuceniem rąk do boku,
- rozpocznij fonację głoski a z równoczesnym opuszczaniem ramion do pozycji wyjciowej,
- powtórz ćwiczenie wymawiając inne samogłoski.

Ćwiczenie IV
- wciągnij powietrze z równoczesnym wyrzuceniem ramion do boku,
- podczas wydechu wybrzmiewaj samogłoski: przechodząc kolejno od a przez o do u, równoczenie opuszczając ramiona.

Ćwiczenie V
- wykonaj pełny wdech,
- na wydechu fonuj głoskę m, kontroluj mruczenie słuchem tak, aby odbywało się na jednym poziomie głośnościowym.

Ćwiczenie VI
- wykonaj pełny wdech,
- na ...

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Emisja Głosu II

Emisja Głosu II, Wymowa Mówienie Dykcja Impostacja, Emisja głosu

Tematy